ماه مبارك رمضان

سؤال: تا آنجا كه اطلاع داشته ام و نوعا شايع است؛ عامة ناس اولين ماه سال قمري را ماه محرم الحرام مي دانند، از طرفي شنيده ام كه حقيقت مطلب بر خلاف اين بوده و اوّلين ماه سال قمري ماه محرم نمي باشد؛ مي خواستم روشن بفرماييد كه حقيقت امر چيست؟ و ماه اول سال در تاريخ قمري اسلامي كدامست؟ و اگر با آنکه متداول است مطابق نيست؛ چرا اينطور شده است؟ و چطور شده كه برخلاف حقيقت عادتي مرسوم و رايج شده است؟

جواب: در ميان عامة ناس شهرت دارد كه ماه محرم الحرام آغاز سال است. ولى اين برداشت و ذهنيت در ميان عموم ناشي از تبعيت از اعراب بوده، و منشأ اين شهرت در ميان اعراب ريشه هاى جاهلي داشته و از بقاياى فرهنگ دوران جاهليت قبل از اسلام است، و قدمت يا رواج عمومي آن به معناى اصالت و درستيش نمي باشد؛ و اين ديدگاه يك عادت و رسم جاهلي صرف بوده؛ و تنها بخاطر سلطة فرهنگ جاهلي در آن دوران رواج پيدا كرده؛ و ثس از آن هم تا كنون باقيمانده است.

پس از ظهور اسلام نيز فرهنگ جاهلي همچنان بر ذهن و انديشة بسياري از صحابة پيامبر صلي الله علیه وآله راسخ بود؛ چون پيراستگان واقعي از جاهليت بسيار معدود بوده؛ و عمدة صحابه (جز تغيير ظاهرى درچند عنوان كلي) در ساير امور در گرو عادات و ثندارهاى گذشتة خود بودند، از سوي ديگر تمام تلاش و كوشش ثيامبر صلي الله علیه وآله مصروف امور مهم و ضروري آنروز مسلمين بود؛ يعني تصحيح اصل عقيدة تازه مسلمانان و ايمانشان به توحيد؛ و تربيت نفوس بر التزام به شرع و آيين و قانون اسلام؛ و تشكيل جامعة اسلامي و حفاظت از آن، و بقية امور هم تحت الشعاع بود؛ لذا امور اساسي و ضروري اولية آن روز؛ حضرتش را از ثرداختن به اين امور (هر چند مهم ولى فرعي) و زدودن بقاياى جاهليت باز مي داشت.
از سوي ديگر؛ بسياري از صحابة پيامبر صلي الله علیه وآله تسليم محض حضرتش نبودند؛ آن چنانكه جز همان چند عنوان (ذكرشده) كه پذيرا شده بودند؛ در ساير امور همچنان بر عادات و اخلاق و عقايد جاهلي خود باقي بودند، بلكه آن ئنان بر اين عادات و عقايد انحرافي پايبند بودند؛ كه حتى مانع پيامبر صلي الله علیه وآله از هر گونه تصحيح و تغييرى در آن مي شدند.
در سفر فتح مكه كه در اوج استقرار انديشه و حكومت اسلامي پيامبر صلي الله علیه وآله اتفاق افتاد؛ سخن از تغييرات مشركان در ساختمان كعبه (در دوران جاهلي) ثيش آمد؛ كه آنها به عمق سه متر از خانه كعبه را (بخاطر كمبود هزينة ساختمان) بيرون از كعبه گذارده بودند، (كه البته عليرغم بازسازى مكرر آن؛ تا به امروز هنوز اين قسمت در قسمت راهرو حجر اسماعيل واقع است) و اينكه پيامبر صلي الله علیه وآله اين نقص را اصلاح كنند و آن قسمت بيرون افتاده از كعبه را به داخل آن برگردانند، ثيامبر صلي الله علیه وآله به عايشه فرمودند: اگر نبود كه قوم تو ارتباطشان هنوز با جاهليت تازه و نزديك است؛ من اين كار (تصحيح بناي كعبه) را انجام مي دادم! يعني چون هنوز در گروي عادات جاهليتند مانع مي شوند و نمي پذيرند.
از ديگر موارد اينگونه امور فرعي ولى مهم؛ (كه براى پيامبر صلي الله علیه وآله شرايط تصحيح يا تأسيس آن فراهم نشد) يكي: موضوع تأسيس تقويم و شروع تاريخ اسلامي بود، كه اين كار سالها ثس از رحلت پيامبر صلي الله علیه وآله اتفاق افتاد، وقتي حاكم زمان در نوشتن نامة مهم رسمي متحير بود كه چه تاريخي بنويسد، يا قصد داشت تقويم كافران را بكار گيرد، حضرت مولا علي علیه السلام به او ياد دادند كه زيبنده نيست كه تقويم و تاريخ بيگانه بكار بري! و چون ثرسيد از مبدأ تاريخ اسلامي؟ حضرتش به او مبدأ قراردادن هجرت پيامبر صلي الله علیه وآله را تعليم كردند، و اين چند جهت داشت، اگر مبدأ ولادت يا بعثت پيامبر صلي الله علیه وآله را معين مي كردند بسياري از افراد جريان حاكم آنروز كساني بودند كه متأخر از بعثت بلكه همين اواخر و در فتح مكه اظهار اسلام كرده بودند، ولذا اين مبدأ تاريخ همواره يادآور امتناع و تاخيرشان از اسلام بود، و قطعا با مبدأ قرار گرفتن آن دير يا زود مخالفت مي كردند و موضوع مبدأ تاريخي تقويم اسلامي دستتخوش تصرفات اينها مي كٌردبد، و از طرف ديگر: چون با هجرت به مدينه شروع جامعه و دولت اسلامي اتفاق مي افتاد؛ و آن نامه هم يك نوع مكاتبة رسمي و دولتي محسوب مي شد، لذا اين تعليم حضرت مولا علیه السلام بكارگرفته شد؛ و از آن روز تا به حال تقويم اسلامي با مبدأ هجري در ميان همة مسلمانان متداول بوده است.
از ديگر امور مهمه اى كه (به علت رسوخ فرهنگ جاهلي در ثندار غالب صحابه) براى پيامبر صلي الله علیه وآله تصحيح آن فراهم نشد؛ موضوع آغاز سال در تقويم اسلامي بود، طبيعي بود وقتي كه اصل تأسيس تاريخ و تقويم براي حضرتش ميسر نشد؛ موضوع آغاز سال كه از فروع آن بود نيز جاى

اين جريان و طيف جاهلي با همكاري گروه سقيفة بني ساعده ثس از رحلت پيامبر صلي الله علیه وآله فورا مخالفتش را آشكارا كرده و شدت بخشيد، و بر خلاف وصيت و معرفي عمومي پيامبر صلي الله علیه وآله در حج وداع؛ بر عليه جانشين راستين حضرتش (يعني حضرت مولا علي علیه السلام) اقدام به كودتاى بسيار جنايتكارانه اى كرد؛ كه در آن خانة وحي سوزانده شد و يادگار پيامبر صلي الله علیه وآله (يعني حضرت زهرا علیها السلام) مورد هجوم و ضرب و جرح واقع گرديد و فرزند و جنين ايشان مظلومانه شهيد شد؛ و با اين اقدام و يك سلسله اقدامات خشونت بار ديكگر؛ از جمله تهديد بزرگان صحابة پيامبر صلي الله علیه وآله و ايجاد جو رعب و وحشت در ميان مسلمانان بويژه پس از فاجعه حمله به خانه وحي و نيز ترور سعد بن عباده؛ ريييس و بزرگ انصار (كه بخش اعظم مسلمانان مدينه را تشكيل مي دادند)، اين طيف توانست زمام مسلمانان را بدست بگيرد، و ثس از آنها تا قرنها نوعا همين جريان انحرافي و نفوذي جاهلي (ولى با نقاب و ماسك اسلامي) بر مسلمانها حكومت داشته است.
نوع كساني كه ثس از پيامبر صلي الله علیه وآله نيز بر مسلمانان حاكم شدند (خلفاى تْلاتْ و امويان و..) از همين طيف و جريان جاهليت زدگان بودند؛ كه نه تنها دنبال ثيرايش خود و جامعه از بقاياي جاهليت نبوده؛ بلكه پيوسته در صدد زدودن تعاليم نبوي صلي الله علیه وآله از جامعه و انديشه و عقايد مسلمانان بودند؛ ولذا فورا پس از پيامبر صلي الله علیه وآله ؛ خليفة غاصب حكم به ممنوعيت بازگويي و نشر سخنان ثيامبر صلي الله علیه وآله كرد؛ و دستور داد كه هر كه تخلف كند و سخنان پيامبر صلي الله علیه وآله را بازگويد يا نشر دهد؛ او را با تازيانه شكنجه دهند. اين فرمان حكومتي تا هشتاد و چند سال پس از پيامبر صلي الله علیه وآله (اواخر امويان) اجرا مي شد، و طوري شده بود كه بازگويي سخنان و تعاليم نبوي صلي الله علیه وآله جرم شمرده مي شد و حكم قاچاق را داشت؛ و چه بسيار صحابه و تابعين راستين پيامبر صلي الله علیه وآله كه بخاطر بازگويي سخنان حضرتش شكنجه و آزار يا زندان و تبعيد شدند. اين طيف و جريان در حقيقت يك جريان كافر جاهلي بود؛ كه وقتي ديد فوج فوج مردمان از هر سو به اسلام روي مي آورند؛ و ديگر محاصره اقتصادي ايمان آورده ها يا شكنجه هاى وحشيانه مانع اسلام آوردنشان نمي شود؛ لذا براى باقي نگهداشتن مردم در تاريكيهاى جاهلي و منع رسيدنشان به نور حقيقي اسلام؛ به ناچار شيوة نفاق را در پيش گرفت، و سرانشان با اظهار اسلام و تظاهر به گرويدن به ثيامبر صلي الله علیه وآله ؛ خودشان را در لابلاى صفوف مسلمانان راستين جا زدند، و با استفادة از نفوذ و موقعيت گذشتة اجتماعي شان در جاهليت و نيز بكار گرفتن سرمايه هاى فراوانشان؛ توانستند جرياني ثشت پرده (بر عليه ثيامبر صلي الله علیه وآله و حقايق اسلام) را در همان دوران حيات حضرت مخفيانه شكل دهند؛ و اين خطر براى اسلام و مسلمانان آنقدر جدي بود؛ كه سوره ها و آيات فراواني از جانب خداوند تعالى در اين خصوص نازل گرديد و در قرآن كريم مسطور است، كه همة اين كلمات وحي در بيان افشاي جريان نفاق و منافقين و شيوه ها و خصلتهاى آنها و خطرشان مي باشد.
بهترين شاهد بر مصداقيت اين جريان براى آن آيات و سوره ها؛ رفتار و روششان در نفي و زدودن تعاليم پيامبر صلي الله علیه وآله بود؛ بلكه حتى در صدد محو كلي نام پيامبر صلي الله علیه وآله از ياد و دل مسلمانان نيز بودند؛ و اقداماتي را هم انجام دادند هر چند به نتيجة مقصودشان نرسيدند؛ از جمله اين تلاشها: در دوران معاويه (لعنه الله) بود؛ كه وقتي او شنيد كه در آخر اذان ثس از فقرة "لااله الا الله" فقرة "محمد رسول الله" (طبق تعليم اصلي اذان) هنوز گفته مي شود؛ معاويه (لعنه الله) گفت: آيا محمّد راضي نمي شود به همان يكبار كه نام او را در صدر اذان مي برند؟ تا اينكه در آخر اذان هم ببرند! و بدينوسيله در ادامه اين فقره از اذانها انداخته شد.

بر هر كه كمترين آشنايي با كتاب خداوند قرآن كريم داشته باشد؛ پوشيده نيست كه: در كلام حق تنها ماه مبارك رمضان است كه با چنان تكريم و تجليلي سخن از آن به ميان آمده است، و پيامبر صلي الله علیه وآله هم پس از هجرت چون در مدينه استقرار يافتند و تشكيل جامعه اسلامي فرمودند؛ در همان اولين سال در آخر ماه شعبان و پيش از شروع ماه مبارك رمضان خطبه اى در فضيلت و احكام و آداب آن فرمودند؛ و حكم الهي در باره روزه اين ماه مبارك را به همگان اعلام نمودند؛ و چنين شد كه شروع سال در تقويم الهي با ماه مبارك رمضان و روزه آن آغاز گشت.

ماه مبارك رمضان به گواهي قرآن كريم و كلام پيامبر صلي الله علیه وآله و خازنان وحي (عليهم السلام) برترين ماههاى سال و سرور آنهاست، همچنانكه شب و روز قدر برترين شب و روز سال است؛ و اين شب و روز قدر هم در همين ماه است؛ و اين خود گواه ديگري بر عظمت و ارزش اين ماه مي باشد. در فضيلت و ارزش ماه مبارك رمضان و ليلة القدر آن ئنان از تعاليم وحي و خازنان وحي (عليهم السلام) فراوان سخن رسيده؛ كه در اين باره كتابهاي بسياري نوشته گرديده است؛ و ئه بسا كه شمارش از هزار افزون باشد.
* در بيان حضرت مولا علي عليه السلام آمده كه در خطبه اى در فرارسيدن ماه رمضاني كه در آن شهيد شدند فرمودند: ماه رمضان شما را فرا رسيد، كه آن سرور ماهها بوده و آغاز سال است.
* در بيان حضرت موساى كاظم صلي الله علیه وآله دعايي براى ورود در سال (نو) در اول ماه رمضان وارد شده؛ و به نيايش با آن توصيه گرديده است.
* در بيان حضرت حق ناطق جعفر بن محمد صادق عليهما السلام(برگرفته از كلام وحي و سخن پيامبر صلي الله علیه وآله) آمده است كه: ماه مبارك رمضان (ماه) سرآغاز حقيقي سال است، و ليلة القدر ابتدا و شروع سال (جديد) و نيز پايان (گذشتة) آنست.
* از اين روست كه حضرت مولانا علي بن موسى الرضا عليهم السلام فرموده اند: إن أوّل شهور السنة عند أهل الحق شهر رمضان، و فيه ليلة القدر التي هي خير من ألف شهر وفيها يفرق كلّ أمر حكيم و هو رأس السنة. يعني: اولين ماه سال نزد اهل حق؛ ماه مبارك رمضان است، و سرآغاز سال (نزد اهل حق) ليلة القدر است. به ثيروي از اين حقيقت؛ بزرگان اصحاب حضرات معصومين (عليهم السلام) (از جمله فضل بن شاذان نيشابوري) و قدماى علماى پيرو اهل بيت (عليهم السلام) (از جمله شيخ كليني و شيخ صدوق و شيخ مفيد) بر اين موضوع (كه اولين ماه سال نزد اهل حق؛ ماه مبارك رمضان؛ و سرآغاز سال (نزد اهل حق) ليلة القدر است) تصريح و تأكيد كرده اند.

از اولين ماه سال است) نيز در تقويم اهل حق اول سال بشمار مي آيد، و در اين خصوص از حضرت مولا علي علیهم السلام به غسل در اين هنگام توصيه شده؛ كه به نحوه خاصي تعليم شده و فضيلت و بركت آن بيان گرديده است.

در خاتمه اين نكته شايان ذكر است كه عليرغم تلاشهاى تحريفگرانة جريان فكر جاهلي در طول تاريخ اسلام در جهت عدم رواج آغازسالي ماه مبارك رمضان؛ ولى در عين حال مي بينيم كه خوشبختانه سنّت عيد بودن ماه مبارك رمضان و عيد گرفتن شروع آن و برگزاري جشنها و تبريك به اين مناسبت؛ همچنان در ميان ملتها و دولتهاى مختلف مسلمان تا به امروز برقرار بوده؛ و با وسعت و گستردگي فراوان برگزار مي شود.
همه كساني كه در كشورهاى مسلمان عربي و غير عربي سفر كرده يا خبر داشته باشند؛ از اين معنا به خوبي مطلعند، تبادل پيامهاى تبريك پادشاهان و روُساى حكومتهاى كشورهاى مسلمان و جميع اصناف مردم براى حلول ماه مبارك رمضان و تهنيت و تبريك آن به عنوان عيد بسيار مهم؛ همراه با تعبيراتي از جمله: آرزو كردن اينكه اين سال بر تو مبارك باشد، و يا سال خوبي داشته باشي و مانند آن؛ همه جلوه هايي از اين معناست.
با توجه به اينكه آغاز سال در ميان همة ملل و اقوام و فرهنگها و اديان بشري در سرتا سر جهان با عيد شروع مي شود، لذا تقارن اين سنت باقيماندة (عيد بودن اول رمضان و تبريك براى سال) نشانه اى از اساس و ريشه آن و حقيقت اصلي اين موضوع (آغاز سال) مي باشد.
البته جريان فكر جاهلي در ادامه تلاشهاى تحريف گرانه اش چون نتوانست كه سنت عيد گرفتن حلول ماه مبارك رمضان را منسوخ كند؛ لذا براى منع ارتباط بين آن و موضوع آغاز سال؛ اقدام به جعل و ترويج عيدگرفتن حلول ماه محرم؛ و نيز عيد قرار دادن شهادت پارة جگر پيامبر صلي الله علیه وآله (حضرت اباعبدالله الحسين علیه السلام) و خانواده و يارانشان كرد؛ تا شايد بدينوسيله عنوان آغاز مجعول سال (ماه محرم) محفوظ مانده و عاشوراى حسيني علیه السلام عيد شود، ولى با همة تلاشهاى گسترده اين طيف انحرافي؛ مي بينيم كه در اين اقدام شوم چندان موفق نبوده و دامنه تبريك حلول ماه محرم بسيار محدود بوده؛ و عيد بودن عاشورا جز در ميان ناصبيان و دشمنان (اهل بيت عليهم السلام) و محيطهاى مرتبط و منفعل از آنها؛ چندان رسميتي نداشته است، بلكه روزبروز با توسعة ارتباطات حاصلة از وسايل ثيشرفتة امروزي؛ اطلاع عامة مسلمين از حقايق تاريخي افزون گرديده، و با رشد سطح آگاهي و شناختشان به ارزشهاى ناب اسلام از تحريفات اين جريان جاهلي مطلع شده و از كــژيهايشان فاصله مي گيرند. اميدوارم خداوند كريم به همة ما توفيق عطا فرمايد تا همواره از اهل حق و در خدمت حق باشيم.

(1) مناقب آل ابي طالب، ابن شهرآشوب ج2 ص 270، بحارالأنوار ج41 ص316 ج40، الإرشاد، شيخ مفيد ج1 ص 14، بحارالأنوار ج42 ص193 ح9.
(2) من لايحضره الفقيه، شيخ صدوق، ج2 ص63، بحارالأنوار ج55 ص377، ح 8.
(3) الكافي، شيخ كليني ج4 ص65، التهذيب، شيخ طوسي، ج4 ص154، اقبال الأعمال، سيد بن طاووس، ج1 ص 32، بحارالأنوار ج55 ص376 و 377، ح 7 و 9.
(4) علل الشرايع شيخ صدوق 269، بحارالأنوار ج55 ص376 ح9.
(5) الخصال شيخ صدوق، ج2 ص 519 ح7، اقبال الأعمال، سيد بن طاووس، ج1 ص32 بحارالأنوار ج55 ص 376 ذيل ح 9 و ج94 ص 16 ح31.
(6) اقبال الأعمال، سيد بن طاووس، ج1 ص 14 و 21 و86، بحارالأنوار ج78 ص 18 ح24.

1- استهلال:
در وقت استهلال و ديدن هلال؛ دعاى هلال را بخواند:
الف: سه بار الله اكبر و سه بار لا اله الا الله بگويد. پس بگويد: الحمد لله الذى اذهب شهر (رشعبان) و جاء بشهر (رمضان).
ب: در وقت ديدن هلال هفت مرتبه سوره حمد بخواند كه امان از درد چشم است.
ج: دعاى استهلال: دعاهاى گوناگوني در اين زمينه در كلام خازنان وحي (عليهم السلام) وارد شده است، كه مضمون همه آنها حمد و ثناي الهي و اقرار به الوهيت و خالقيت و مدبريت حضرت حق متعال؛ و مخلوقيت و معلوليت كره ماه همانند ساير اجرام آسماني، و دعا براى نيل به بهترين توفيقات معنوي و مادي و محفوظ ماندن از زيانها و آسيبهاست. از جمله اين دعاها:
الله اكبر الله اكبر الله اكبر، ربّي الله، لا اله إلا هو رب العالمين، الحمد لله الذي خلقني و خلقك، و قدّرك منازل و جعلك آية للعالمين، يباهي الله بك الملائكة. اللهم أهله علينا بالأمن و الإيمان، و السلامة و الإسلام، و الغبطة و السرور، و البهجة و الحبور، و ثبتنا على طاعتك و المسارعة فيما يرضيك. اللهم بارك لنا في شهرنا هذا، و ارزقنا خيره و بركته، و يمنه و عونه و قوته، و اصرف عنا شره، و بلاءه و فتنته، برحمتك يا أرحم الراحمين .
تذكر: در صورت عدم تيسر استهلال در شب اول ماه؛ اين عمل را تا شب سوم نيز مي تواند بجاى آورد.

3- نماز:
شب اول ماه: در شب اول هر ماه دو ركعت نماز كند و در هر ركعت حمد و سوره انعام بخواند و از حق تعالى بخواهد كه او را از هر ترسى و دردى ايمن گرداند.

روز اول ماه: دو ركعت نماز + دعا + صدقه
الف: در روز اول هر ماه دو ركعت نماز كند. در ركعت اول بعد از حمد يك مرتبه سوره توحيد، و در ركعت دوم يك مرتبه سوره انا انزلناه بخواند.

ب: در روز اول هر ماه دو ركعت نماز كند. در ركعت اول بعد از حمد، سى مرتبه توحيد و در ركعت دوم سي مرتبه سوره انا انزلناه بخواند.

* بعد از نماز روز اول ماه اين دعا بخواند:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها كُلٌّ فِي كِتابٍ مُبِينٍ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا كاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَ إِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلا ر َادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبادِ لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ رَبِّ إِنِّي لِما أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ رَبِّ لا تَذَرْنِي فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثِينَ .
* بعد از نماز و دعاى اول ماه: صدقه بدهد به آنچه براى وي ممكن شود تا سلامتى آن ماه را براى خود بخرد.

4- صدقه و انفاق:
افزون بر تصدق در عمل فوق الذكر، بطور كلي دادن صدقه و انفاق نمودن براى سلامتي مولاي خود حضرت صاحب الأمر (عليه السلام)، و نيز ايمني خود و عزيزان و براى دفع آفات و عوارض هنگامها و فتح ابواب بركت و سعادت شايسته است.

5- تلاوت (كلام وحي و خازنان وحي):
در هر ماه قدري تلاوت كلام وحي نمايد؛ خصوصا سوره هاى مباركه: انفال و برائت و نحل و يونس كه وارد شده است كه در هر ماه تلاوت شود. البته تلاوت ترتيب نزول و ختم كامل قرآن كريم فضيلت خاص خود را داشته و بديهي است كه انجام آن به ماه مبارك رمضان محدود نمي شود، از آنجا كه تدبر و وعي كلام وحي شرط لازم تلاوت بوده؛ و فهم كلام وحي و قرآن صامت تنها از بيان قرآن ناطق و كلام خازنان وحي (عليهم السلام) مي باشد، از اين رو تلاوت و تدبر و مذاكره كلام خازنان وحي ضرورت جدانشدني تلاوت كلام وحي مي باشد.

6- روزه گرفتن در هر ماه: روزه گرفتن سه روز از هر ماه: كه آن پنجشنبه اول ماه و چهارشنبه وسط ماه و پنجشنبه آخر ماه است كه مواظبت بر روزه آن؛ وسوسه را از بين مي برد و ثوابش به اندازه روزه دهر است، و از سنن مؤكده حضرت رسول است كه بر آن مواظبت داشت تا از دنيا رحلت فرمود.
* روزه گرفتن ايام البيض (13- 14- 15) هر ماه است كه فضيلت بسيار دارد.
* روزه چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه است و براى كسي كه حاجتى داشته باشد. بنحوي كه در هدية الزائرين ذكر شده است.

7- دعا و نيايش: دعاهاى هر روز (از اول تا آخر) ماه كه از حضرت مولا علي (عليه السلام) وارد شده، و قريب به مضامين همين ادعيه؛ دعاهايى از حضرت امام صادق (عليه السلام) براى هر روز از ماه نقل شده است، كه ان شاء الله در بخش آيين هنكَام هر روز تقويم جامع آنرا ذكر مي نماييم.

* روز محذور: بنابر فرمايش معصوم (عليه السلام) در هر ماه قمري يك روز است كه براى شروع كارهاى مهم و برداختن به امور دنيوي مناسب نبوده، و توصيه شده است كه آنرا به تحصيل معرفت عبادت بگذرانند. در ماه مبارك رمضان روز بيست و چهارم روز محذور مي باشد.

بدانكه نزد خداوند ماه رمضان بهترين ماهها است و نسبت بحق تعالى دارد، و درهاى جهنم در آن بسته و درهاى رحمت خدا و بهشت در آن باز و شياطين در غل و زنجيرند در آن.
آن ماهى است كه مردم را بمهمانى الهى خوانده اند. نفسها در آن ثواب تسبيح و خوابها ثواب عبادت دارد و دعا در آن مستجاب است.
پس بايد پيران را تعظيم كرد و كودكان را ترحم و خويشان را نوازش وصله بايد نمود. بر فقرا تصدق كرد و نگاه بايد داشت زبان و چشم و گوش را از چيزهائى كه نبايد گفت و ديد و شنيد و مهربانى كرد بر يتيمان.
در اوقات نمازها دستها را بدعا بلند كرد كه بهترين ساعتها است و بايد سبك كرد پشتها را از بارهاى گناه بطول دادن سجده ها و بايد سعى كرد در افطار دادن به روزه داران كه هر كه مؤمنى را افطار دهد، ثواب بنده آزاد كردن دارد.
بايد اخلاق را خوب كرد و خدمت غلام و كنيز را سبك كرد و شر خود را از مردم باز داشت.
نماز بسيار بجا آورد و صلوات بايد بسيار فرستاد و قرآن تلاوت كرد زيرا كه يك آيه از قرآن ثواب يك ختم در ماه هاى ديگر دارد.
خداوند در اين ماه بسيارى از گناهكاران را مي آمرزد پس بايد هر كس سعى كند كه آمرزش الهى شامل حال او شود. همانا شقى آنكسى است كه محروم گردد از آمرزش خدا در اين ماه عظيم.

1- خواندن اين دعا بعد از هر نماز فريضه: اللهم ارزقنى حج بيتك الحرام...... الخ.
2- خواندن اين دعا نيز بعد از هر فريضه: ياعلى يا عظيم ...... الخ.
3- آنكه بخواند بعد هر فريضه دعائى را كه شيخ كفعمى و شهيد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روايت كرده اند:
اللهم ادخل على اهل القبور السرور اللهم اغن كل فقير. اللهم اشبع كل جائع. اللهم اكس كل عريان اللهم اقض دين كل مدين. اللهم فرج عن كل مكروب اللهم رد كل غريب اللهم فك كل اسير اللهم اصلح كل فاسد من امور المسلمين اللهم اشف كل مريض اللهم سد فقر نا بغناك اللهم غير سوء حالنا بحسن حالك اللهم اقض عنا الدين و اعننا من الفقر انك على كل شيئ قدير.
4- در اين ماه قرآن بسيار بخواند و اگر روزى يك ختم بخواند خوب است و بعضى از ائمه (علیه السلام) در اين ماه چهل ختم قرآن و زياده ميكردند و اگر هر ختمى را ثوابش را به روح مقدس يكى از چهارده معصوم (علیهم السلام) هديه كند ثوابش مضاعف گردد و در قيامت با ايشان باشد.
5- در شب و روز اين ماه ذكر صلوات و استغفار و لا اله الا الله را بسيار بگويد و نوافل شب و روز را بجا آورد. شعر (غير ذكر حق) نخواند و چشم و گوش و زبان خود را نيز روزه دارد از محرمات كه روزه مجرد امساك از طعام و شراب نيست.

1- افطار است و مستحب آنست كه روزه را به قليلي از آب و خرما قبل از نماز مغرب بگشايد؛ و بعد از نماز شام افطار كند مگر آنكه ضعف بر او غلبه كرده باشد يا جمعى منتظر او باشند، كه بعد از نماز مغرب و نافله آن انجام مي دهد.
2- آنكه افطار كند بر چيز پاكيزه اى از حرام و شبهات و بهتر آن است كه بخرماى حلال افطار كند تا ثواب نمازش چهارصد برابر گردد و بخرما و آب و به رطب و به لبن (نوعي شير) و به حلوا و به نبات و به آب نيم گرم بهر كدام افطار كند نيز خوب است.
3- آنكه در وقت افطار دعاهاى وارده آنرا بخواند از جمله آنكه بگويد: اللهم لك صمت و على رزقك افطرت و عليك توكلت، تا خدا عطا فرمايد باو ثواب هر كسى را كه در اين روز روزه داشته و اگر بتواند دعاى اللهم رب النور العظيم ....الخ، را كه سيدبن طاووس نيز روايت كرده بخواند كه فضيلت بسيار دارد.
4- در لقمه اول بگويد: بسم الله يا واسع المغفرة اغفرلى.
5- در وقت افطار سوره انا انزلناه را بخواند.
6- در وقت افطار تصدق كند و افطار دهد روزه داران را اگر چه بچند دانه خرما يا شربتى آب باشد.
7- در هر شب خواندن هزار مرتبه انا انزلناه وارد است.
8- در هر شب خواندن صد مرتبه حم دخان اگر ميسر شود.
9- اين دعا را در هر شب بخواند تا گناه چهل ساله او آمرزيده شود: اللهم رب شهر رمضان... الخ.
10- در هر شب بعد از نماز مغرب دعا كند براى توفيق حج به اين دعا: اللهم بك و منك اطلب... الخ. و اين دعا را سيد بن طاووس از حضرت صادق (علیه السلام) روايت كرده و در اقبال در آنجائى كه دعاهاى بعد از فريضه را ذكر كرده، نقل فرموده است.
11- در هر شب دعاى افتتاح را بخواند.
12- در هر شب بخواند: اللهم انى اسئلك ان تجعل فيما تقضى ..... الخ.
13- در هر شب بخواند: اللهم برحمتك فى الصالحين فادخلنا ..... الخ.
14- بدانكه از چيزهائيكه در شبهاى ماه رمضان بايد بجا آورده شود هزار ركعت نماز است در مجموع اين ماه، باين ترتيب كه در دهه اول و دهه دوم در هر شبى بيست ركعت خوانده شود، هر دو ركعت بيك سلام، باين طريق كه هشت ركعت آنرا بعد از نماز مغرب بخواند و دوازده ركعت آنرا بعد از نماز عشا، و در دهه آخر در هر شب سى ركعت بخواند باز هشت ركعت آن را بعد از نماز مغرب و بيست و دو ركعت ديگر را بعد از نماز عشا، و مجموع اين نمازها هفتصد ركعت ميشود و باقى مانده را كه سيصد ركعت باشد در شبهاى قدر بخواند، يعنى شب نوزدهم صد ركعت، و شب بيست و يكم صد ركعت، و شب بيست و سيم صد ركعت، پس مجموع هزار ركعت شود، بترتيب ديگر نيز نقل كرده اند و آنچه ذكر شد موافق مشهور بود. بدانكه سابقين از علما و اولياء باين هزار ركعت نماز خيلى عنايت داشتند بحدي كه بعد از هر دو ركعت از آن دعاى در اقبال و مصباح و غيره نقل كرده اند و شيخ طوسى با آنكه مصباح متهجد را مختصر كرده و دعاهاى بسيار را ذكر نكرده اما اين دعاها را ترك نكرده و از اين معلوم ميشود كه خيلى محل حاجت و ابتلاى مردم به ان بوده كه اين همه اهتمام به ان داشته اند ولكن در اين عصرها گمان ندارم كه در هزار نفر يكى پيدا شود كه اين هزار ركعت نماز را با آن دعاها بجا آورد بهر حال اگر كسى موفق شد به خواندن اين نمازها و او را مجال خواندن دعاهاى وارده بعد از آن نباشد، لااقل اين دعاى مختصر را ترك نكند كه از حضرت عسكرى (علیه السلام) روايت شده است كه در ماه رمضان بعد از هر دو ركعت از نوافل بايد خوانده شود و آن دعا اين است: اللهم اجعل فيما تقضى و تقدر من الامر المحتوم و فيما تفرق من الامر الحكيم فى ليلة القدر ان تجعلنى من حجاج بيتك الحرام المبرور حجهم المشكور سعيهم المغفور ذنوبهم واسئلك ان تطيل عمرى فى طاعتك و توسع لى فى رزقى يا ارحم الراحمين.

1- سحور: و ترك نكند سحور را اگر چه بيك دانه خرماى غير مرغوب يا شربت آب باشد و بهترين سحورها سويق (خوراكي پختني از آرد) و خرما است و وارد شده كه حق تعالى و ملائكه صلوات مي فرستند بر آنها كه استغفار ميكند در سحرها وسحور ميخورند.
2- سوره انا انزلناه را در وقت سحور بخواند كه هر كه اين سوره مباركه را در وقت افطار كردن و سحور بخواند در ما بين اين دو وقت ثواب كسى داشته باشد كه در راه خدا در خون خود بغلطد.
3- دعاى ابو حمزه ثمالى را در سحرها بخواند.
4- دعاى اللهم انى اسئلك من بهائك بابهاه... بخواند. (از نسخه كامل آن استفاده كند).
5- در سحرها بخواند اين دعا را كه شيخ و سيد ذكر كرده اند: يا عدتى عند كربتى... الخ.
6- بخواند دعاى ادريس را كه هر دو نيز روايت كرده اند: سبحانك لا اله الا انت... الخ.
7- بخواند اين تسبيحات را كه سيد روايت كرده: سبحان من يعلم جوارح القلوب... الخ.
8- بخواند اين دعا را كه مختصرترين دعاهاى سحر است: يا مفزعى عند كربتى... الخ.
9- بدانكه علما فرموده اند كه اگر نيت روزه را بعد از سحور بكند بهتر است و از اول شب تا آخر شب نيت مى توان كرد و همين كه مي داند و قصد دارد كه فردا از براى خدا روزه ميگيرد و امساك از مفطرات ميكند بس است و شايسته است كه در سحرها نماز شب را ترك نكند و تهجد بعمل آورد.

بدانكه از براى روزهاى اين ما دو نوع دعا روايت شده يكى مخصوص بهر روز است كه در اعمال هر روز بعدا به آن اشاره ميشود و ديگر آن دعاهائى است كه مكرر ميشود هر روز و آن چند دعا است:

1- در هر روز بخواند: اللهم هذا شهر رمضان و هذا شهر الصيام ....الخ. و اين دعا بدو نحو روايت شده يكى مختصر است چنانچه در كافى است و حقير در هديه آنرا ذكر كردم و ديگر مبسوطتر است چنانچه در اقبال است و علامه مجلسى (رحمه الله)، آنرا در زاد المعاد نقل فرموده.
2- خواندن اين تسبحات عشر است در هر روز: سبحان الله بارى النسم... الخ.
3- خواندن اين صلوات است: ان الله و ملائكته يصلون على النبى... الخ.
4- خواندن اين دعاى عظيم الشأن است: اللهم انى ادعوك كما امرتنى... الخ.
5- خواندن اين دعا كه در اقبال است: يا دعدتى فى كربتى... الخ.
6- خواندن اين دعا كه شيخ و سيد روايت كرده اند و حقير در هديه نقل كرده ام: اللهم انى اسئلك من فضلك بافضله... الخ.
7- خواندن اين دعا است كه شيخ كفعمى ذكر فرموده: يا ذا الذى كان قبل كل شيئ و خلق كلى شيئ ثم يبقى و يفنى كل شيئ ياذالذى ليس فى السموات العلى و لا فى الارضين السفلى و لا فوقهن و لا بينهن و لا تحتهن اله يعبد غيره لك الحمد حمدا لا يقوى على احصائه الا انت صل على محمد وال محمد صلوة لا يقوى على احصائها الا انت.
8- در هر روز صد مرتبه اين ذكر را بگوييد كه محدث فيض در خلاصة الاذكار ذكر فرموده: سبحان الضار النافع سبحان القاضى بالحق سبحان العلى الاعلى سبحانه و بحمده سبحانه و تعالى.